TOPLUMSAL YAŞAM BECERİLERİ MODÜLÜ
MODÜLÜN AMACI
Toplumsal yaşam becerilerini kazanabilme
KAZANIMLAR
- Günlük işlerin gerektirdiği farklı durumlara uygun söz kalıplarını kullanır.
- Gerektirdiğinde reddetme davranışı gösterir.
- Karşısındaki kişilerin ifade ettiği duygulara uygun tepki verir.
- İletişimde bulunduğu kişilere karşı hoşgörülü ve anlayışlı olmaya dikkat eder.
- Bilgi almak için sorular sorar.
- Serbest zamanını ilgileri doğrultusunda değerlendirir.
- Sinema, tiyatro gibi yerlerde uyulması gereken kurallara uyar.
- Lokantada uyulması gereken kurallara uyar.
- Alışveriş yapılan yerlerde uyulması gereken kurallara uyar.
- Toplu taşıma araçlarında uyulması gereken kurallara uyar.
- Okul servisinde uyulması gereken kurallara uyar.
- Gezi çantası hazırlar.
- Gezi öncesi evde alınması gereken önlemleri belirtir.
- Başlıca meslekleri tanır.
- Para yerine geçen belgeleri kullanıldığı yerlere göre tanır.
- Aylık kişisel bütçe hazırlar.
- Tasarruf yapmanın yararlarını açıklar.
- Otomatik vezne makinesinden (ATM) para çeker.
- Fatura yatırır.
- Alışveriş yapılan yerleri ayırt eder.
- Alışveriş yapar.
- Tüketici haklarını açıklar.
MODÜLÜN SÜRESİ
Modül için öngörülen süre 100 ders saatidir.
MODÜLÜN UYGULANMASIYLA İLGİLİ AÇIKLAMALAR
- Zihinsel yetersizliği olan bireylerin eğitimlerinin temel amacı, bu bireylerin
yaşamlarını bağımsız olarak devam ettirebilmeleri için gerekli olan becerileri
kazandırmaktır. “Toplumsal Yaşam Becerileri” modülü zihinsel yetersizliği olanlara,
okul öncesi dönemden başlayarak güvenli ve bağımsız yaşam becerileri kazandırmayı
amaçlamaktadır.
- Zihinsel yetersizliği olan bireylerin başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını
sürdürmeleri, kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri ve toplumla bütünleşmeleri
amaçlanmaktadır. Bu amaca ulaşılması, bireyin bireysel farklılıkları ile yapabildikleri
dikkate alınarak eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi ve gereksinimlerine uygun
eğitim ortamlarının sunulmasıyla mümkün olabilmektedir.
- Zihinsel yetersizliği olan bireylerin eğitim gereksinimleri onların bazı özelliklerine
göre farklılaşabilmektedir. Zihinsel öğrenme yetersizliği olan bireyler homojen bir
grup olmadığından çeşitli özelliklerine bağlı olarak kendi içlerinde önemli bireysel
farklılıklar göstermektedirler. Bu farklılıklar, onların toplum yaşamına
hazırlanmalarında gerekli olan birçok beceriyi öğrenmede başkalarının yardımına daha
fazla gereksinim duymalarına yol açabilmektedir. Özellikle, diğer bireylerin kendi
başlarına ya da çok az yardımla öğrendikleri birçok beceriyi zihinsel öğrenme
yetersizliği olan bireyler, kendi başlarına öğrenmede ya da az bir yardımla üstesinden
gelmede güçlük çekebilmektedirler. Dolayısıyla zihinsel yetersizliği olan bireyler
bağımsız yaşam becerileri kazanmada destek eğitimine ihtiyaç duymaktadırlar.
- Zihinsel yetersizliği olan bireylerin toplumsal yaşam becerilerinin evde ve diğer
ortamlarda pekiştirilmesi amacıyla öğretim sürecinde ailelerin çalışmalara katılmaları
sağlanmalı ve aile eğitim programı hazırlanmalıdır.
- İletişim becerileri zihinsel yetersizliği olan bireylere kazandırılırken bireysel eğitimin
yanı sıra grup eğitimi de yapılmalıdır. Bu konuda yapılacak eğitimlerde önceden
ekinlikler hazırlanmalıdır. İletişim becerilerinin kazandırılmasında zihinsel öğrenme
yetersizliği olan bireylerin toplumla beraber olduğu zamanlarda ailelerin katkısı da
çok önemlidir. Bu nedenle aile eğitimlerinde ailelere zihinsel yetersizliği olan
bireylere iletişim becerilerinin kazandırılması için yapmaları gerekenler detaylı olarak
anlatılmalıdır.
- İletişim becerilerini kazandırmada oyun, zihinsel yetersizliği olan bireylerin eğitimi
açısından önemlidir. Oyun sırasında zihinsel yetersizliği olan bireyler gözlenip oyun
içindeki ve oyuna karşı davranışlarından bireysel özelliklerinin nasıl olduğu
konusunda fikir edinilebilinir. Zihinsel yetersizliği olan bireylerin gösterdiği problem
davranışların-saldırganlık gibi-oyun etkinlikleri içerisinde düzeltilme olanağı ve bu
davranış problemlerini uygun şekilde azaltma veya ortadan kaldırma olanağı
bulunabilir. Öğretmen veya uygulayıcı, anne baba ve uzmanların iş birliğinde
bulunması bireyin olumlu davranışlarının artırılmasını veya olumsuz davranışlarının
azaltılmasını sağlar. Bu nedenle toplumsal iletişim becerilerini kazandırmada oyun
etkinliklerine de yer verilmelidir. Ancak buradan davranış değiştirme süreci sadece
oyun ve etkinliklerle sürdürülür gibi bir anlam çıkarılmaması gerekmektedir. Çünkü
davranış sağaltımı kendine özgü yöntem ve teknikleri olan önemli bir süreci
kapsamaktadır.
- İletişim becerileri içerisinde yer alan “günlük durumlarda söz kalıpları” konusunda
bireylere günlük işlerin gerektirdiği bazı söz kalıplarını farklı durumlara uygun olarak
nasıl kullanacakları öğretilmelidir. Örneğin; birey hata yaptığında özür dilemeli,
kendisine yapılan yardımlar karşılığında teşekkür etmeli, herhangi bir şey isteyeceği
zaman rica etmelidir. Buna yönelik grup etkinlikleri yapılmalıdır.
- Toplum yaşamındaki kuralların öğretiminde, zihinsel yetersizliği olan bireyler sık sık
sinema, tiyatro, lokanta, alışveriş merkezi gibi yerlere götürülmeli, toplu taşıma
araçlarına bindirilmeli ve buralarda nasıl davranması gerektiği uygulamalı olarak
öğretilmelidir. Bu konuda da aile eğitimine gidilmeli, öğretilen beceriler kişisel
yaşantısında da devam ettirilmelidir.
- Zihinsel yetersizliği olan bireylerin bağımsız yaşamlarını sürdürmelerinde para
kullanımı çok önemli ve gerekli bir beceridir. Bu becerilerin doğal ortamlarda
kazandırılması gerekmektedir. Bu nedenle destek eğitiminden yararlanan bireyleri
alışveriş merkezlerine, pazarlara, marketlere vb. yerlere götürerek para kullanmaları
sağlanmalıdır.
- “Bilinçli Tüketicilik” başlığı altında “para yerine geçen belgeler” konusu öğretilirken
bireylere bu belgeleri kullanabilecekleri ortamlar sağlanmalıdır. Belgeler kredi kartı,
hediye çeki vb. olabileceği gibi otobüse, metroya binildiğinde kullanılan bilet, kart vb.
de olabilir. Örneğin, alışveriş merkezine (mağaza, market gibi) götürülerek kredi kartı
kullandırılabilir. Bu konuda aileyle iş birliği çok önemlidir. Ailenin de bireyi bu
belgeleri kullanabileceği yerlere (otobüs, market vb.) götürmesi istenmelidir. Kredi
kartının kullanımı esnasında gereken güvenlik tedbirleri de önemle açıklanmalıdır.
- Zihinsel yetersizliği olan bireylere parayı nasıl kullanılacağının yanında, tasarruf
yapma, bütçe yapma gibi becerilerin de kazandırılması gerekmektedir. Çünkü
bireylerin değişik ortamlarda yaşamlarını sürdürebilmeleri için ciddi olarak
hazırlanmaları gerekir. Bu bireylerin aile üyesi, işçi, serbest zaman etkinliklerine
katılımcı olma, tüketicilik ve vatandaşlık gibi toplumsal rolleri üstlenebilmeleri için
tam bağımsızlık kazanmaları önemlidir. Bu nedenlerle zihinsel yetersizliği olan
bireylere bütçe yapma ve tasarruf yapma becerileri öğretilmelidir. Bunun için
bireylerin ailelerinden bireye bir ayda kullanacakları miktarda para vermeleri
istenmelidir. Bireylere bu parayı nasıl kullanacaklarını, nasıl tasarruf yapabileceklerini
belirten bütçeler hazırlatılmalıdır.
- Banka işlemleri ile ilgili becerilerin öğretiminde de zihinsel yetersizliği olan bireylere
uygulama imkânı sağlanmalıdır. Bireyler bankaya götürülmeli, kredi kartı
kullandırılmalı ve ATM’den para çekmelerine yönelik uygulamalar yaptırılmalıdır.
- Eğitim ortamı, çocuğun etkileşimde bulunduğu ve öğretme öğrenme etkinliklerinin
meydana geldiği çevredir. Psikolojik, sosyal ve fiziksel boyutları olan bu çevrenin,
eğitim etkinliklerine uygun olarak düzenlenmesi gerekir.
- Zihinsel yetersizliği olan bireyler heterojen bir grup olmaları nedeniyle, eğitici bu
becerilerin kazandırılmasında programda yer alan yöntem ve teknikler dışında,
bireylerin performanslarını dikkate alarak farklı teknikler de kullanabilir.
- Karmaşık, çok basamaklı becerilerin öğretilmesi kolay alt beceri basamaklarına (işlem
basamaklarına) ayrılmalıdır. Bir kazanımı (beceriyi) gerçekleştirebilmek için gerekli
her bir davranışın ayrıntılı ve mantıklı olarak sıralanması ya da davranış zincirinin
betimlenmesi gereklidir. Becerilerin basamakları belirlenirken bireysel farklılıklar
(gelişim, yaş, yetersizlikten etkilenme derecesi) göz önünde tutulmalıdır.
- Zihinsel yetersizliği bulunan bireylerin eğitim öğretimlerinde; onlara uygun öğretim
yöntemlerinin seçilmesi, başarısızlık duygusunu yaşamayacakları ya da en az
yaşayacakları ortamların hazırlanması, başarılı olma girişimlerinin desteklenmesi ve
pekiştirilmesi, yeteneklerine ilişkin güvenlerinin artırılması, güdülenmelerinin yeterli
ölçüde sağlanması gibi ögeler dikkate alınmalıdır. Böylece, bu bireylerin gerçekte
başarabilecekleri düzeye ulaşmaları da sağlanmış olacaktır.
- Zihinsel yetersizliği olan bireyleri eğitim sürecinde sürekli değerlendirerek
gereksinimlerine göre gerekli program değişikliklerine ve ortam düzenlemelerine
gidilmelidir.
MODÜLÜN İÇERİĞİ
- İLETİŞİM BECERİLERİ
- Günlük Yaşantılarda Söz Kalıpları
- Duygulara Uygun Tepki
- Hoşgörü ve Anlayış
- Sorular Sorma
- Serbest Zaman Etkinlikleri
- TOPLUM YAŞAMINDAKİ KURALLAR
- Sinemada, Tiyatroda Uyulması Gereken Kurallar
- Lokantada Uyulması Gereken Kurallar
- Alışveriş Yapılan Yerlerde Uyulması Gereken Kurallar
- Toplu Taşıma Araçlarında Uyulması Gereken Kurallar
- Okul Servisinde Uyulması Gereken Kurallar
- YOLCULUK YAPMA
- Yolculuk Hazırlığı
- Yolculuk Öncesi Alınması Gereken Tedbirler
Ç. MESLEKLERİ TANIYALIM
- BİLİNÇLİ TÜKETİCİLİK
- Para Yerine Geçen Belgeler
- Kişisel Bütçe Hazırlama
- Tasarruf Yapma
- Otomatik Vezne Makinesinden (ATM) Para Çekme
- Fatura Yatırma
- Alışveriş
- Tüketici Hakları
MODÜLDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Modülde ölçme ve değerlendirme süreci; kaba değerlendirme, öğretim öncesi
değerlendirme, öğretim sürecini (ders saati) değerlendirme, son değerlendirme ve öğretim
sonrası (dönem sonu) değerlendirme aşamalarından oluşmaktadır. Bu aşamalarla ilgili
hazırlanan örnek formlara yönelik açıklamalar aşağıda verilmiştir.
- Kaba Değerlendirme
- Toplumsal yaşam becerileri değerlendirilirken Kaba Değerlendirme Formu’nda
bağımsız olarak yapılan beceriler “+”, bağımsız olarak yapılamayan beceriler “-”
olarak işaretlenmelidir. “Açıklama bölümüne” ise değerlendirme sırasındaki gözlemler
yazılmalıdır.
- Kaba Değerlendirme Formu’na kayıt yapılırken bireyin tepkilerine müdahale
edilmemeli ve bireye yardımda bulunulmamalıdır.
- Kaba değerlendirme sonucunda aile ile öğretmen veya uygulayıcı iş birliği yaparak BEP
hazırlanmalıdır.
ç. Kaba değerlendirmeye başlamadan önce zihinsel yetersizliği olan birey ile aile bu
değerlendirmenin hangi amaçla ve ne için yapıldığı konusunda bilgilendirilmelidir.
Böylece değerlendirmeye başlamadan önce ailenin görüşleri alınmış, bireyin yapılacak
olan uygulamaya ilişkin tereddütleri giderilmiş olacaktır.
- Öğretim Öncesi Değerlendirme
- Öğretim öncesi değerlendirmeye başlamadan önce bireyin fiziksel ihtiyaçları (yemek,
tuvalet vb.) mutlaka giderilmelidir.
- Öğretim öncesi değerlendirmede öncelikle çalışılacak aşamanın analizi yapılmalıdır
(Çalışılacak kazanımın alt basamakları belirlenmelidir.).
- Öğretim öncesi değerlendirme sonuçları, Performans Kayıt Tablosu’nda yer alan
“Öğretim Öncesi Değerlendirme” sütununa işaretlenmelidir.
ç. Yapılan kaba değerlendirme sonucunda “Sinema, tiyatro gibi yerlerde uyulması
gereken kurallara uyar.” kazanımının yetersiz olduğu ve bağımsız olarak yapılamadığı
varsayılarak bir örnek hazırlanmıştır.
- Öğretim öncesi değerlendirmede öncelikle ele alınan “Sinemada uyulması gereken
kurallara uyar.” kazanımı alt basamaklara ayrılmıştır: 1.Gişeden bilet alır. 2.Girerken
görevli kişiye biletini verir. 3. Biletteki numarada belirtilen koltuğa oturur. 4. Gösteri
sırasında sessiz olur. 5. İhtiyaçlarını gidermek için ara verilmesini bekler. 6. Gösteri
bittikten sonra başkalarını rahatsız etmeden salondan çıkar.
- “Öğretim Öncesi Değerlendirme” sütununa sinemada uyulması gereken kurallar ile
ilgili işaretleme yapılırken her bir alt basamak için bireye yönerge verilir ve yapıp
yapamadığına bakılır. Her bir alt basamak için bağımsız olarak gerçekleştiriyor ise B,
sözel ipucu ile gerçekleştiriyor ise Sİ, model olma ile gerçekleştiriyor ise MO, fiziksel
yardım ile gerçekleştiriyor ise FY yazılır.
- Öğretim Sürecini ( Ders Saati) Değerlendirme
- Öğretim sürecini değerlendirme sonuçları, her ders saati sonunda Performans Kayıt
Tablosu’nda yer alan “Öğretim Sürecini Değerlendirme” sütununa işaretlenir. Her ders
saatinde, alt basamaklar için bağımsız olarak gerçekleştiriyor ise B, sözel ipucu ile
gerçekleştiriyor ise Sİ, model olma ile gerçekleştiriyor ise MO, fiziksel yardım ile
gerçekleştiriyor ise FY sütununa (X) işareti konur.
- Öğretim öncesi değerlendirme sonucunda bireye “sinemada uyulması gereken
kurallar” kazanımının alt basamaklarından bağımsız olarak yapamadıkları üzerinde
öğretim yapılacaktır.
- Her ders saati öğretiminin sonunda bireyin becerinin hangi basamağında kaldığı
“Öğretim Sürecini Değerlendirme” sütununda bulunan ilgili satırlara işlenir.
ç. Performans Kayıt Tablosunun sonunda yer alan Aile Bilgilendirme Bölümünde
“sinemada uyulması gereken kurallar” kazanımının hem öğretilmesinin hem de
kalıcılığının sağlanabilmesi için yapılacak tekrarlar ile ilgili açıklamalar da
bulundurulacaktır.
Ç. Son Değerlendirme
- Örnek alınan kazanım “sinema, tiyatro gibi yerlerde uyulması gereken kurallar”
olduğu için öğretim sürecinde yapmış olduğumuz son ders saati değerlendirmesi, aynı
zamanda bireyin bu kazanım için son değerlendirilmesi olacaktır. Bu nedenle son
değerlendirme için ayrı bir form hazırlanmayacaktır.
- Öğretim Sonrası Değerlendirme
- Bireyin gelişimi, öğretim sürecini değerlendirme sonuçlarına uygun olarak her ay
sonunda Dönem Sonu Bireysel Performans Değerlendirme Formu’na işlenecektir.
- Dönem Sonu Performans Değerlendirme Formu doldurulurken kazanıma hangi ayda
başlanmış ise o ay ile ilgili sütuna, kazanım bir ay içinde gerçekleşti ise “+” olarak
işaretlenir. Kazanım başlanıldığı aydan sonraki aylarda devam ediyorsa (kazanım
gerçekleşmedi ise) “-” olarak işaretlenir. Kazanımın gerçekleştiği aya “+” konur.
- Dönem sonunda öğretimi yapılamayan ve öğretimi tamamlanamayan kazanımlar da
“Dönem Sonu Bireysel Performans Değerlendirme Formu”na kaydedilecektir.
ç. Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca önerilen süre sonunda birey için
gerçekleştirilmesi amaçlanan kazanımlardan; gerçekleştirilemeyen ya da öğretimi
yapılamayan kazanımlar ayrıntılı olarak, öğretime hiç başlanmadı ise bunun
gerekçeleri; öğretime başlanmış olmasına rağmen kazanım gerçekleştirilemedi ise
hangi alt basamakta kalındığı “RAM Bilgilendirme Bölümü”nde açıklanacaktır.